خاستگاه حقوق متهم در اندیشه اسلامی

توجه به حقوق متهم و شاكي از موضوعات مهم در عرصه حقوق موضوعه تلقي مي‌شود. اين مسأله به صورتي دقيق در سيستم قانونگذاري اسلامي بر مبناي اصل كرامت انسان و اصل عدالت و امنيت مورد توجه خاص قرار گرفته است. قرآن كريم در اين زمينه مي‌فرمايد« خداوند براي شما شهري را الگو معرفي كرده كه در آن امنيت بسيار حكمفرما بود و مردم آن در آسايش و اطمينان زندگي مي‌كردند و از هر جانب روزي فراوان به آنان مي‌رسيد»[1] (نحل، 112).

بي‌گمان تحقق عدالت و امنيت در جامعه با توجه به پيوند وثيق آن با مقوله تأمين امنيت قضايي شهروندان همواره از دغدغه‌هاي اجتماعي پيشوايان آسماني و نيك‌انديشان عالم بوده است.

خداوند متعال در بياني بليغ به اجراي عدالت در امر قضاوت فرمان داده، مي‌فرمايد «چون بين مردم حاكم شويد به عدالت داوري كنيد»[2] (نسا،58).

اميرمؤمنان در ضرورت امارت براي حفظ عدالت و امنيت در خطبه 40 نهج‌البلاغه مي‌فرمايد «براي مردم حاكمي لازم است، چه نيكوكار و چه بدكار، كه مؤمن در عرصه حكومت او به راه حقش ادامه دهد و كافر بهره‌مند از زندگي گردد. راه‌ها به سبب او امن گردد و در امارت وي حق ناتوان از قوي گرفته شود تا مؤمن نيكوكار راحت شود و مردم از شر بدكار در امان گردند»[3].

1-3-1 اصول حاكم بر سيستم دادرسي امام علي (ع)

1-3-2 اصل تساوي افراد در برابر قانون؛

از امام صادق(ع) نقل شده است كه حضرت علی (ع) خطاب به خليفه دوم فرمود سه چيز است كه اگر آنها را حفظ كني و به آنها عمل نمايي، تو را از ديگر امور كفايت مي‌كند و اگر آنها را ترك كني، هيچ كار ديگري براي تو نفعي ندارد. عمر گفت يا ابالحسن آنها كدامند. امام علی (ع) فرمود اقامه حدود بر دور و نزديك، حكم به كتاب خدا در حال خشنودي و خشم و تقسيم عادلانه ميان سيه و سرخ. عمر گفت سوگند كه كوتاه و رسا گفتي (ابن‌شهر آشوب، 1417هـ: 141).

1-3-3 اصل تساوي افراد در برابر دادگاه؛

اصل تساوي افراد در برابر دادگاه كه در فقه به وجوب تسويه بين خصمين معروف است، به معناي تساوي طرفين در اجراي قانون و رعايت همه تشريفات رسيدگي به دعواست. در روايتي از حضرت علي (ع)  نقل شده است كه فرمودند «كسي كه قضاوت مي‌كند بايد اشاره‌اش، نگاهش و نشستنش نسبت به طرفين برابر باشد»[4] (كليني، 1411ه‍ ، ج‌7 :‌413).

1-3-4 اصل علني بودن دادرسي‌ها؛

 در سيره قضايي حضرت علي (ع) آمده است كه آن حضرت در مسجد قضاوت مي‌كرد و در آن جايگاهي داشت كه به «دكه القضا» معروف بود به گونه‌اي كه مشاهده آن از هر طرف مسجد امكان‌پذير مي‌نمود (قلعه‌جي، 1406 : ‌506).

1-3-5 اصل حق دفاع متهم از خود :

که ثمره اصل برائت است يكي از مهمترين اصولي است كه در سيره قضايي حضرت علي (ع) ؛  به چشم مي‌خورد.

از سخنان گهربار حضرت علي (ع) كه مي‌توان از آن پذيرش اصل دفاع را استنباط كرد، سخن ايشان خطاب به شريح قاضي است كه فرمودند «براي كسي كه مدعي است شهود غايبي دارد مهلتي تعيين كن‌؛ اگر آنان را حاضر كرد حق او را بگير و اگر آنان را حاضر نكرد، عليه او حكم خواهد شد» (شوشتري،:46-45، 1379 ).

 

[1] – «وضرب الله مثلاً قریه امنه مطمئنه یاتیها رزقها رغدا من کل مکان»

[2] – «و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل»

[3] – «لا بد للناس من امیر بر او فاجر، یعمل فی امرته المومن و یستمتع فیها الکافر … و تامن به السبیل و یوخذ به للضعیف من القوی حتی یستریح بر و یستراح من فاجر»

[4] – « من اقبلی فی القضاء فلیواس بینهم فی الاشاره و النظره و فی المجلس».

لینک جزییات بیشتر و دانلود این پایان نامه:

مطالعه تطبیقی حق سکوت متهم در حقوق کیفری ایران و اسناد بین المللی و منطقه ای